Direktoren For Det Hele (Emret Patronum, The Boss Of It All) Yön. Ve Sen.Lars Von Trier, 2006.

Emret Patronum değil de, sanki Patronum Her Şeyim daha uygun düşerdi Türkçede.

İnternette Türkçe ve İngilizce film hakkında dişe dokunur pek kaynak yok. Danimarka(ca)’da olduğunu sanıyorum. Bunu anlamak zor değil. Çünkü Lars von Trier’in hınzırlığıyla baş edebilmek yalnızca ülkemizde değil, batı kültürlerinde de kolay olmasa gerek. Üstelik, Batı Kültürü’nün Trier gibilerle bir sindirim (hazım) sorunu yaşadığı kanısındayım. Onda görmek istemedikleri görmek istediklerinden çoktur bana kalırsa. Bu yüzden aptal bir özet IMDB’den tüm dünyaya yayılır ve bununla da yetinilir. Başlık: Trier’den bir komedi filmi. Ne kadar ilgi çekici!

Bense hiç kavrayabildiğim kanısında değilim. Trier kendi toplumunun birikimine yaslanıyor ve kullandığı göstergeler (kodlar) kendi kültürüne ait. Öyle bile olsa ortalama bir Batılı, eğer öncü (avangard) dramaturg Gambini’yi, İsveçli yazar Strindberg’i, Norveçli Ibsen’i, Trier’in tam da kendisini (Dogma) az buçuk tanımıyorsa gerek anlatıcının (Lars von Trier’in sesi), gerek oyuncu-sahte patronun, gerekse gerçek patronun söylemlerini, konuşmalarını bir yere oturtmakta güçlük çekecektir. Bu düzey gerçi yönetmenin ikinci, belki de üçüncü derin katmanı, ama ona en yakın (kara yergisinin en çok işlediği) katmanı olabilir.

Sonuç olarak, film bir donanım gerektiriyor. Yönetmen, zekasını tüm ökelerde olduğu gibi bir kez daha kumara sürüyor ve izler kitlesini kendisiyle yarışmaya çağırıyor. Trier’le karşı karşıya gelip de tetiklenmemek, onunla kendini bir yarış içerisinde bulmamak olanaksız. Bu ‘kavrayışta inilebilecek derinlik’le ilgili bir yarışma kuşkusuz. Peki, donanımsız, hazırlıksız; bu film bir şey söylemez mi? Trier’in belki de tüm filimleri gibi dışarıda kalınabilir. Bu ne kadar Trier biriktirdiğinle değil, genel olarak ne biriktirdiğinle ilgili.

Eğer diyorum arkanda Cervantes, Rabelais, Sterne, Swift, Dostoyevski, Kafka, hatta diyorum Atay varsa, tümünü toplayalım, karnaval (şenlik duygusu) varsa filimden her durumda alınabilecek bir şey de vardır!

Filmin öyküsü üzerinde değil, öyküsünün akışsızlığı üzerinde durmak daha doğru olabilir. Görüntünün sesin sürekliliğine karşın kesintili, hoplaya zıplaya akışı Trier’in seyircisine rahat huzur vermeme konusundaki kararlılığının, hınzırlığının da bir kanıtı. Ama daha çok dile (anlatı diline) ilişkin bir seçim onunkisi.

Trier çok açık, yanlış anlamalara tümden kapalı bir kesinlikle, izleyiciyi koltuğundan etmeye, diken üzerinde oturtmaya kararlı yine. Koşullanmış algı yapılarımızdan kuşku duymamız için işte, gerçeklik sonsuz kez kırılıyor, hatta biçiliyor diyeceğim film boyu. Bu hasattan geriye kalan anlatılanın ne yanda kaldığına ilişkin (perdede bir imge olarak mı, burada benim  duygulanışım, etkilenişim olarak mı?) derin sayılabilecek bir kuşku. Jean-Luc Godard’dan tanıdık geliyor, hatta Yeni Dalga’dan diyeceğim (Hanna Schgylla’nın oynadığı bir filmi anımsar gibiyim). Buna sinemada Brecht’ten (epik) fazlası denebilir, yoksa Dogma bu mu? Gerçeği kırarak, onun kırılgan hakikatine ulaşmak ve Trier’le birlikte bundan bile kuşkulanmak? İroninin (karnaval: Bakhtin) keskin ve alaycı dili, Trier’in eşlikçi sesiyle bunu yapıyor, diğerinin yerine geçmiş imge, gerçeklik sanrıları, sanal göstergelerle kurgusal bir yapının bir tür yapısökümünü, yapıtaşlarını yerlerinden oynatmakla yetinmeyen, bütünsel bir eleştiriye varabiliyor. Öykü öykünün yerine, gerçeklik gerçekliğin yerine, rol rolün yerine oynuyor, bir şey diğerinin yerine oynuyor, patronlar patronunun patronunun patronunun… Elbette bunun sonu yok.

Bacadan yaşama giren oyuncu imgesi, ise bulanmış oyuncu, bacasız kentte, issiz kalabilir. Bundan mizahtan fazla bir şey çıkar (karnaval çıkar). Herkesin bulunduğu yer boştur, büyük harflerle yürüyen Büyük Yaşam’ın Büyük Anlatı’sı (Söylem) incecik bir toz katmanı denli uçucu, duyarsızlık kertesinde duyarlı (kırılabilirlik, kendinden hemen vazgeçebilirlik anlamında), etiketin arkasındaki boşluk (bundan hoşluk çıkaran Trier’in filmi de kolaylıkla komedi diye adlandırılır), sözleşmelerin allayıp pulladığı amorfluk (biçimsizlik), tanımların, terminolojilerin işaret ettiği kaypak, ele avuca gelmez, organik taşkınlık, aslında edinilememiş, sahibi olunamayan hiç, belki de, büyük olasılıkla hiç’tir. Ama Trier bunun peşine düşmez, onun ironisinin kıskaçları arasında can cekişen şey tam da yabancılaşmanın (sahteleşmenin) bu inanılmaz inandırılmışlık, benimsenmişlik düzeyidir ve yaptığı da budur: yabancılaşmanın yabancılaşması. Patron patron değildir, çalışan da çalışan, oyuncu oyuncu değildir, Danimarkalı bir Danimarkalı ve insan insan değildir. Peki neyiz o zaman?

Trier acı alayını sürdürür: biz mi neyiz? Bu tümcedeki (soru tümcesindeki) sözdiziminden, sözcelemden başlamalı işe. Bir anlatının parçasıyız. Bir üstün anlatının, bir Tanrı anlatısının değil de, öyle gösterilmiş, sunulmuş bir anlatının…

İşte tam burada Trier’in bıçağının keskin ucu batıyor bir yerlerimize. Sen, sen olamazsın, bu filmin seyircisi olamazsın, öyle sanıyorsan yanılıyorsun!

Kandırılmaya açıksın, yatkınsın, başka bir şey olarak gösterilmeye, aldatılmaya, istenildiği gibi yapmaya, yaptırılmaya uygunsun, ağlayacağın, öfkeleneceğin, kusacağın, küfür edeceğin, bedenini seks için kullanacağın, vb. zaman ve yer geometrik olarak belirlenmiş, tüm bu edimlerin yerlemlerine ilişkin ne kadar kuşku varsa silinmiştir zihninden. Geldiğin bu yerde o denli temiz, duru, o denli masum, suçsuzsun ki… Trier’in sesi ne diyor: asla iflah olmazsın!

Sen BT’lerin, büyük teknolojilerin, sunumların, sanal imparatorlukların egemeniyken, bir tuşa basarak para, mal, bilgi, vb. bir çok şeyi harekete geçirme gücünü taşıyor görünürken patronunun boş koltuğunda bir oyuncak ayıyla oyalanabilir, patronunun seni işinden etme girişimleri arkada süre giderken söylediği tatlı bir söz, gözünden akıtacağı sahte gözyaşı, seni kucaklaması her şeyi unutmanı, bağışlamanı sağlayabilir.

Şirketin üst düzey çalışanları neden birer özürlü gibi, sakatlar. Çünkü Trier’in hakikatı gerçeği deşiyor ve gösteriyor ki, bu sunum, gösterim değil diye de avaz avaza bağıra çağıra, bu bir duyarlığa işaret değildir. Bu salaklaşmadır. Bu Dr. Faust’un ruhunu şeytana teslim ettiği en son andır.

Görünenle yetinme aymazlığıdır. Arkada bir şey yok. Her şey geçirgen, saydam ve saf, masum. Karanlık yok, kötülük olanaksız, tansık olsa olsa budur. Ama Lars von Trier diğer filimlerinde yaptığını yaparak, bu tansığı belki de gerçek tansıkla, olmayan bir bakışın, olmayan hafifliğiyle (gerçekte ağırlığıyla) sarsıveriyor. Bu bir deprem olabilir, ama ölenin artık bir şey öğrenemeyeceği, dersler çıkaramayacağı bir deprem. Trier ders peşinde de değil. Sanki hınzırlık doğasında, genetik bir dürtü. Ama bu bizi onun hakkında kör etmemeli, önümüzde Dogville’i, Manderley’i yapan biri var. Unutmamalıyız.

O zaman bu filmi eleyemeyiz, geride yine tüm film kalır, eleştirinin yeni bir aracı, bakışı olarak. Ama büyük harfle başlayan her şey gibi sanat da, Lars von Trier’in sineması da, bu film de Dogma’dan ağzının payını alır. Sanat kendisiyle dalga geçer, film kendisini ti’ye alır. ‘Trier’den komedi filmi’ denmesine rıza gösterir. Midede ne kaynatacağıdır önemli olan, bırakalım ne derlerse desinler. Yuttuğumuzun bir el bombası olduğunu anlarsak ne ala, sonumuzu kestirebiliriz, tezce gelecek sonumuzu, anlamazsak zaten sorun yok, son gecikmeyecek. Bu durumda bir değil, on, yüz Trier para etmez.

Dramı, sahneyi, dili, ruhu, şirketi, teknolojiyi, oyunculuğu, işi, işsizliği, evliliği, hukuğu, ekonomik göstergeyi, cinselliği, retoriği bilcümle dünyayı kentleri, topluluklarıyla birlikte yergi oklarının odağına yerleştiren bu hınzır adam, kar’a, pencerenin dışında oldukça da aykırı duran kar’a ve onun yağışına bir şey söylemiyor. O var, yağıyor. Atlıkarıncanın, atların üzerinde döne duran sahtekarların, bu saf, masum sahtekarların, yaptıklarından sorumlu tutulamayacak olanların, çünkü kendileri olmayanların üzerine. Bir kar var, kendi gibi olan.

Gerisi, Hitler. Heil Hitler! Sanırım Fellini de yaklaşmıştı ya da yaklaşabilirdi (Amarcord) buralara. Şişik anlatı, yalancı gebe öykü, duygusallık mezarında ölü uzanmış hakikat: duygusuzluk.

Her şeyin olmadığı şey gibi durduğu, olmadığı şey gibi yaşandığı bu dünyasal bağlam içinde, hem onun içinde olup hem dışarıda durabilmek, hem gülüp gülerken ağlamak, acıdan haykırırken bir an durup olmayan (duyulmayan) acının haykırışına kulak kabartmak ayracalığı ve ayrıcalığı az şey sayılmaz.

Sonuçta öykü öykünün kişileri tarafından, kahraman şu sünepece, iktidar oyunca, kavram dilsizlik, özürlü konuşmayla, aşk yanılsamayla (hatta yanlış anlamayla), yaşam yitirilmiş olanla, boşlukça yadsınmıştır. Koca bir dünya döngüsünü tamamlamış ama başlangıçtaki yerini bulamamıştır (differentia). Boşlukta dönenen dünya boşlukta kalmıştır. Bundan daha iyisi Lars von Trier!

Domuzuna hınzırlık. Anlamanın bize kalan çok az yollarından biri.

Ağrıya bile, acıya bile alıştık, alışabiliriz. Hem de kolayca.

Trier Kumpanyası sunar:

Eğlencelik komedi! Hiç bu kadar gülmediniz, gülemeyeceksiniz! Koşun, kaçırmayın!

Ama yarısında da pes etmeyin, benden demesi.

Zikrullah

26.12.2006

Ek 1.

Trier bir biçimci, ama biçimi içeriğin aracına dönüştürme konusunda çok duyarlı. Duygusallığı usun zoruna, yalazına tutma konusunda bilinci tetikte, ayakta sürekli. Dolayısıyla deneysel sinemaya ve stilizasyonlara yatkın. Baktığımız şeyle değil nasıl bakığımızla ilgisi onu soğukkanlı olmaya, duygusal etkilerden (effect) uzaklaşmaya zorluyor. Dolayısıyla çağdaş naiflikle de (bu delice etkili olabilecek ve herkesi kolayca etki alanı içine alıp uyuşturabilecek, razı edecek) bir alıp veremediği var, yürekten katılıyorum ona, masumiyetle de hesaplaşıyor ki, son çözümde dediği, “ben ağrınızı dindiremem, dindirmek de istemem!”.

Trier kendisine katılınmasını, anlaşılmayı isteyecek biri değil. Bundan huzursuz da olur bana kalırsa. Ama yine de bu filmi yapıyorsa, yine de filim yapıyorsa… Ne diyeyim?

27.12.2006

Usta yönetmen Lars von Trier’in son filmi Emret Patronum, bir şirket sahibinin işsiz bir oyuncuyla anlaşıp, onu patron olarak tanıtmasıyla yaşanan komik olayları anlatan bir kara komedi… Ülkemizde daha önce 12’nci Avrupa Filmleri Festivali kapsamında Gezici Festival’in programında yer alan film, ilk olarak Kopenhag Film Festivali’nde gösterilmişti…

Filmin konusu:

Bilişim teknolojileri şirketi olan bir adam, bir gün sahip olduğu şirketi satmaya karar verir. Ancak ortada ufak bir sorun vardır, patron uzun zamandır ofisin içinde sıradan bir çalışan gibi çalışamamaktadır ve kimse kendisinin şirketin sahibi olduğunu bilmemektedir.

Şirketi almaya talip olan yatırımcılar yeni patronla yüz yüze görüşmek konusunda ısrar edince patron çareyi profesyonel bir oyuncu ile anlaşmakta bulur. Başlangıçta her şey yolunda giderse de sahte patron zamanla kendini iyice rolüne kaptırır…

Emret Patronum / The Boss Of It All

Yönetmen: Lars von Trier Oyuncular: Jens Albinus, Jean-Marc Barr, Casper Christensen, Benedikt Erlingsson, Fri?rik ?ór Fri?riksson, Peter Gantzler, Sofie Gråbøl, Iben Hjejle, Anders Hove Senaryo: Lars von Trier Türü: Kara komedi Yapım: 2006 Danimarka, İsveç yapımı Gösterim Tarihi: 22 Aralık 2006 (Bir Film) Emret Patronum

Lars Von Trier, yaptığı iki 'vaaz' filminden sonra (Manderlay ve Dogville) daha 'şen şakrak' bir filmle beyaz perdede. Bir bilgi teknolojisi firmasının patronu Ravn, çalışanlarını kendilerini kontrol eden, büyük bir patron olduğuna ikna etmiş ve böylelikle sevimsiz bütün kararları bu 'büyük patron'a yıkmayı başarmıştır. Şirketini satmak istediğinde ise almaya niyetli kişiler, bu hayali patronla masaya oturmak ister. Çıkış yolu bulamayan Ravn, patron rolü oynayacak bir aktör tutar. Film tam Trier'e yakışan bir komedi. Tür: Komedi Yönetmen: Lars Von Trier Oyuncular: Jens Albinus, Jean Marc Barr, Casper Christensen, Fridrik Thor Fridriksson

Editörün Notu: Usta yönetmen Lars von Trier'in son filmi "Emret Patronum" hınzır bir kara komedi örneği.

Konu: Bilişim teknolojileri şirketi olan bir adam, bir gün sahip olduğu şirketi satmaya karar verir. Ancak ortada ufak bir sorun vardır, patron uzun zamandır ofisin içinde sıradan bir çalışan gibi çalışmaktadır ve kimse kendisinin şirketin sahibi olduğunu bilmemektedir. Şirketi almaya talip olan yatırımcılar yeni patronla yüzyüze görüşmek konusunda ısrar edince patron çareyi profesyonel bir oyuncu ile anlaşmakta bulur. Başlangıçta her şey yolunda giderse de sahte patron zamanla kendini iyice rolüne kaptırır.

Filmden Kareler / Movie Pictures